HomeΙΣΤΟΡΙΑ

Τύρναβος William Martin Leake χάρτης της Θεσσαλίας του 1788

Παλιός χάρτης της Θεσσαλίας του 1788 με την ημερομηνία έκδοσης να αναγράφεται πάνω - δεξιά. Αυθεντική γκραβούρα από Γαλλική έκδοση – άτλαντας του JJ Barthélemy, άνω των 200 ετών.

Τύρναβος William Martin Leake χάρτης της Θεσσαλίας του 1788

Αιώνες αλλά και δεκαετίες πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο ελλαδικός χώρος έγινε χώρος περιηγήσεων. Το κίνημα του Διαφωτισμού μετέδωσε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα στους Ευρωπαίους, οι οποίοι αποφάσισαν, είτε λόγω εργασίας είτε λόγω προσωπικής αναζήτησης, να επισκεφτούν την Ελλάδα στα πλαίσια περιηγητισμού. Αυτοί οι περιηγητές ταξίδευαν σε όλο τον ελλαδικό χώρο για πολύ καιρό. Επισκέπτονταν αρχαιολογικούς χώρους, συνέλεγαν πληροφορίες για τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων, παρατηρούσαν τη γεωμορφία του ελλαδικού χώρου και την καθημερινή ζωή.]

Ο William Martin Leake, Άγγλος αξιωματικός του στρατού, ταξίδεψε στην Ελλάδα την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα κατ΄ εντολή του υπουργείου Εξωτερικών Υποθέσεων του Ηνωμένου Βασιλείου. Στόχος του ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών προς χρήση από τις βρετανικές διπλωματικές και στρατιωτικές υπηρεσίες. Βρέθηκε στην Ελλάδα στα 1802, 1805 και 1809-1810. Σε όλο αυτό το διάστημα ταξίδευε σχεδόν αδιάκοπα. Στα πολύχρονα και κοπιαστικά ταξίδια του σε ολόκληρη την έκταση του ελλαδικού χώρου αξιοποίησε τις γνώσεις του, αλλά προπάντων ανέπτυξε ένα πρωτόγνωρο εξερευνητικό ταλέντο, που εντυπωσιάζει για την πληρότητα της επιστημονικής προσέγγισης σε πολλούς τομείς. Για παράδειγμα, οι γνώσεις μας για τη γεωγραφία της νεότερης Ελλάδας θα ήταν σημαντικά φτωχότερες χωρίς τη συμβολή του Leake. Το ίδιο και οι γνώσεις μας για τις εμπορικές και εν γένει οικονομικές δραστηριότητες, για τα τοπωνύμια της ελληνικής γης, για το οδικό δίκτυο, για τις αρχαιότητες. Η δραστηριότητα του ως πράκτορα των βρετανικών υπηρεσιών τον έφερε επί πολύ καιρό στην αυλή του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, έτσι μέσα από το πλούσιο έργο του ο Leake φώτισε φυσιολογικά την προσωπικότητα του τυράννου της Ηπείρου.]

Ο Τύρναβος επικοινωνεί με τη Λάρισα με δρόμο που επιτρέπει τη μετακίνηση με κάρο, πράγμα που στην Ελλάδα συμβαίνει σε ελάχιστους δρόμους μήκους δέκα χιλιομέτρων. Ο Τιταρήσιος (παραπόταμος του Πηνειού) μοιάζει με ρηχό ρεύμα, παρ’ όλο που δεν υπήρξε λειψυδρία τελευταίως. Δικαίως πάντως φαίνεται ότι πήρε το όνομα «Ξεράγκι» και έτσι είναι γνωστός στις περιοχές του Τυρνάβου. Ωστόσο μερικές φορές, όταν έχει ρίξει πολλή βροχή ή όταν έχει λιώσει το χιόνι από τον Όλυμπο, ο ποταμός γίνεται ορμητικός και φαρδαίνει, οπότε καθίσταται απόλυτα απαραίτητη για την επικοινωνία με τη Λάρισα η γέφυρα στην είσοδο της πόλης. Διαφορετικά πρέπει κανείς να κάνει κύκλο από τη γέφυρα του Βερνέζη και γύρω από τη λίμνη Καρατζάιρ ή σχεδόν την τριπλή απόσταση.

Έχω ήδη παρατηρήσει ότι ο ποταμός στερεύει λόγω των αρδευτικών έργων, αλλά και διότι ένα κανάλι μεταφέρει νερό για να ποτίζονται οι φυτείες και οι κήποι της Λάρισας στη βόρεια πλευρά της Σαλαμβρίας. Στην εποχή του Ομήρου, όταν δεν γνώριζαν τον καπνό και η καλλιέργεια κριθαριού και βαμβακιού ήταν περιορισμένη στην Ελλάδα, ο Τιταρήσιος έφθανε πιθανόν μέχρι τον Πηνειό. Σήμερα δεν μπορεί κανείς εύκολα να γίνει μάρτυρας του φαινομένου που ο Όμηρος περιγράφει ποιητικά ως ροή προς την επιφάνεια του νερού, που δεν είναι τίποτα περισσότερο από το διαυγή Τιταρήσιο που ενώνεται με τον θολό Πηνειό.

Ο Τύρναβος παρακμάζει. Ο πόλεμος περιόρισε την αγορά για τα προϊόντα του στα παζάρια της Ρούμελης, ενώ για τον ίδιο λόγο αυξήθηκαν οι τιμές των αγαθών και η φορολογία. Ο κόσμος παραπονιέται ότι οι προεστοί τα τελευταία δύο χρόνια έχουν επιβάλει αυθαίρετα επιβαρύνσεις στις οικογένειες δίχως να δίνουν λογαριασμό στο κοινό. Τα παράπονα αυτά φαίνεται ότι έφτασαν στα αυτιά του βεζίρη, που έστειλε μπουγιουρντί και ζήτησε από τις αρχές να μεταφέρουν προσωπικά στο Τεπελένι τα έσοδα της φετινής χρονιάς, εξέλιξη που τους δημιουργεί το φόβο ότι η επόμενη κατοικία τους θα είναι η φυλακή των Ιωαννίνων.

Λέγεται ότι ο Τύρναβος έχει το καλύτερο κλίμα της Θεσσαλίας. Η ζέστη του κατακαλόκαιρου είναι λιγότερο ανυπόφορη από ό,τι στη Λάρισα και τα Τρίκαλα. Η κακοκαιρία σπανίως κρατάει πολλές ημέρες και ο Ιανουάριος είναι απλώς η προέκταση του χειμώνα. Το αμμώδες έδαφος γύρω από την πόλη δεν δημιουργεί πρόβλημα στην κίνηση αλόγων και κάρων ακόμα και όταν ο καιρός είναι εξαιρετικά υγρός. Η ανωφέρεια από την όχθη του ποταμού εξάλλου εμποδίζει τη συσσώρευση βρώμικου νερού το καλοκαίρι. Κάθε σπίτι διαθέτει πηγάδι με πόσιμο νερό, το οποίο ακόμα και στα μέσα του καλοκαιριού είναι δροσερό. Στα Τρίκαλα και τη Λάρισα το νερό του Πηνειού χρησιμοποιείται ως πόσιμο. Θεωρείται μάλιστα καλό και ελαφρύ. Είναι όμως ζεστό και θολό και χρειάζεται φιλτράρισμα. Οι δύο αυτές τις δύο πόλεις υποφέρουν από τον φθινοπωρινό πυρετό πιο συχνά απ’ ό,τι ο Τύρναβος.

Στην Τσαρίτσανη οι βράχοι γύρω υποτίθεται ότι επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα και θα πρέπει να συγκεντρώνουν θερμότητα, καθώς είναι εκτεθειμένοι προς τα νοτιοδυτικά. Ωστόσο η Τσαρίτσανη είναι η πλέον ακμάζουσα πόλη της Θεσσαλίας μαζί με τα Αμπελάκια. Θυσιάζοντας ένα ποσό που καταλήγει στο βεζίρη, οι άρχοντες έχουν εκδώσει διάταγμα που απαγορεύει σε αγόρια χορευτές να ασκήσουν το επάγγελμα τους σε αυτήν την πόλη. Αυτό ενόχλησε τους κατοίκους του Τυρνάβου, καθώς οι χορευτές εκ των πραγμάτων επισκέπτονταν συχνότερα την πόλη τους, προσελκύοντας Τούρκους και μουσουλμάνους Αλβανούς των χειρότερων κοινωνικών τάξεων που οι Έλληνες ήταν υποχρεωμένοι να διασκεδάζουν. Οι αγάδες της Λάρισας συχνά δεν επιτρέπουν στους χορευτές να εμφανίζονται στην πόλη, καθώς η παρουσία τους συνήθως συνοδεύεται από αναστάτωση και τσακωμούς μεταξύ των Γενιτσάρων, από τους οποίους και τα ίδια τα αγόρια αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να δολοφονηθούν.

Στο σπίτι του σούμπαση (διοικητής επαρχίας) στο Δάμασι υπάρχει ένας τετράγωνος λίθος που μοιάζει με εκείνους του Τυρνάβου, μόνο που η διακόσμησή του είναι στο κάτω μέρος όχι στο πάνω. Επιγραφή σε μια από τις στενές πλευρές του δείχνει ότι στήριζε το άγαλμα της ιέρειας Ιουλίας Αυγούστας και είχε ανεγερθεί από το Δήμο Λαρισαίων. Στο ίδιο σπίτι, σε μια γωνία, βρίσκεται ένα μαρμάρινο γλυπτό δίχως επιγραφή, που παριστάνει έναν άνδρα ο οποίος φέρει στο αριστερό χέρι στρογγυλή ασπίδα. Από την ασπίδα και τα νύχια των χεριών του άνδρα, τα μόνα μέρη που διατηρούνται σε καλή κατάσταση, διαπιστώνουμε ότι το άγαλμα θα πρέπει να ήταν καλοφτιαγμένο. Από τα ευρήματα αυτά είναι προφανές ότι το Δάμασι είναι το σημείο όπου βρισκόταν μια από τις πόλεις της Περραιβίας και τείνω να πιστέψω ότι το κάστρο κατασκευάστηκε στο μεγαλύτερο μέρος του στους ελληνιστικούς χρόνους, παρ’ όλο που τα οικοδομικά υλικά δεν μοιάζουν τόσο πολύ με εκείνα που οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν.