Το θέατρο σκιών παίζεται κυρίως με ημιδιαφανείς ζωγραφισμένες εικόνες συνήθως πάνω σε ταπερ αλλά και σε δέρμα και σε άλλα ημιδιάφανα υλικά, τις λεγόμενες φιγούρες. Ο καραγκιοζοπαίκτης χειρίζεται τις φιγούρες μπροστά από μία άσπρη οθόνη, συνήθως ένα τεντωμένο άσπρο σεντόνι (μπερντές), που φωτίζεται από πίσω. Έτσι ο θεατής ξεχωρίζει εύκολα τα περιγράμματα των εικόνων ή ανάλογα την κατασκευή τους ξεχωρίζει και τα χρώματα.
Για την διαχείριση των φιγούρων χρειάζεται ειδικές λαβίδες που είναι επάνω σε καίρια σημεία και προσφέρουν την αίσθηση της ευλυγισίας και της ζωντάνιας. Πολλές φορές η παράσταση συνοδεύεται από μουσικά από ζωντανή ορχήστρα για να γίνει πιο ωραία.
Το Θέατρο σκιών ξεκίνησε από την Κίνα εδώ και 2000 χρόνια. Υπάρχουν τρεις εκδοχές για την γέννηση του.Στη πρώτη σε ένα Κινέζικο σπίτι όπου στα τζάμια είχε αντί για τζάμια είχαν ρυζόχαρτο ,οι κινούμενες γυναικείες φιγούρες φαινόταν απ’έξω ως μαύρες σκιές. Στη δεύτερη περίπτωση στρατιώτες που γλεντούσαν σε μια σκηνή γύρω από μια φωτιά από έξω φαινόταν σαν μαύρες σκιές. Η τρίτη περίπτωση σχετίζεται με ένα περιστατικό. Όταν πέθανε η γυναίκα του αυτοκράτορα της Κίνας αυτός έπεσε σε μελαγχολία και παρηγοριά δεν έβρισκε πουθενά. Οι αυλικοί του λοιπόν του είπαν ότι η ψυχή της γυναίκας του και ο ίσκιος της δεν άφησε το σπίτι, αντίθετα πολλοί την είδαν ή την άκουσαν. Ο αυτοκράτορας ζήτησε να δει την σκιά ,έτσι οι αυλικοί για να το πείσουν σκέφτηκαν και υλοποίησαν ένα σχέδιο. Σε κάθε γωνιά του σπιτιού έβαζαν ένα άσπρο πανί άναβαν από πίσω φως και παρουσίαζαν μια γυναικεία φιγούρα φιλοτεχνημένη από ζωγράφο και έτσι πείστηκε ο αυτοκράτορας ότι η ψυχή της γυναίκας του ,ο ίσκιος της ήταν εκεί. Έτσι με όποια εκδοχή αγγίζει περισσότερο τη φαντασία του καθενός οι κινέζοι εμπνεύστηκαν το Θέατρο σκιών. Αυτό το θεατρικό στυλ έγινε δημοφιλές, και στον 18ο αιώνα η τέχνη επεκτάθηκε στην Ιαπωνία, όπου άρχισε να χρησιμοποιείται στο παραδοσιακό ιαπωνικό κουκλοθέατρο „bunraku“.Υπάρχουν και αυτοί που έχουν την άποψη ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν αυτός που διέδωσε το Θέατρο σκιών στην Ασία. Όταν οι Τούρκοι που ήρθαν από την Ασία και απλώθηκαν στο Βυζάντιο και στην Αίγυπτο ,αυτό που έμαθαν και υιοθέτησαν από τους Αιγύπτιους ήταν το θέατρο σκιών. Για να διευκρινίσουμε το τότε θέατρο σκιών δεν είχε σχέση με τον γνωστό σε όλους μας Καραγκιόζη ο οποίος έκανε πρεμιέρα το 1600.Οι διαφορές ανάμεσα στο Κινέζικο θέατρο σκιών το Τούρκικο και το Ελληνικό ήταν:
Στο Κινέζικο έπαιζαν παραμύθια και έργα με Θεούς κάτι αντίστοιχο με το δικό μας δωδεκάθεο..
Στο Τούρκικο κουνούσαν φιγούρες στον αέρα και την παράσταση την επένδυαν με μουσική και τραγούδια. Τα έργα τους είχαν μυ νήματα που υποστήριζαν τους πλούσιους αγάδες ,ντερβίσηδες και κρατική εξουσία. Ο Σουλτάνος πολλές φορές απαγόρευε να παίζεται το Θέατρο σκιών για κάποια χρόνια. Στο Ελληνικό γνωστό και ως Καραγκιόζης ,στην αρχή παρουσίαζε ολοκληρωμένα έργα ηρωικά κωμικά κοινωνικά ,ελληνικής μυθολογίας και λαικά παραμύθια.
Μια μοντέρνα εξέλιξη του θεάτρου σκιών είναι το Μαύρο Θέατρο της Πράγας.
Το Μαύρο Θέατρο της Πράγας είναι από τα πιο μοντέρνα θεατρικά σύνολα στον κόσμο. Αρχικά η τέχνη αυτή εμφανίστηκε στην Κίνα, όταν ακόμα το Θέατρο Σκιών ήταν σε πρώιμη κατάσταση.
Η διαδικασία της αναπαράστασης ενός έργου την περίοδο αυτή γινόταν από ηθοποιούς που χρησιμοποιούσαν μαύρο πανί από βελούδο σαν φόντο και ο μόνος φωτισμός αποτελούνταν από κεριά, ενώ και οι ίδιοι ήταν ντυμένοι στα μαύρα και κρατούσαν φωτεινά αντικείμενα. Με αυτό τον τρόπο προήλθε η ονομασία Μαύρο Θέατρο.
Με αυτή την τεχνική έδιναν την αέρινη αίσθηση ότι τα αντικείμενα πετούσαν. Σε άλλες χώρες όπως στην Ιαπωνία υιοθέτησαν την ίδια τεχνική αλλά χρησιμοποιώντας μαριονέτες. Παρατηρούμε έτσι την εξέλιξη της αιώρησης με τα τεχνικά εργαλεία που είχαν εφεύρει και την μαγεία που πρόσφεραν στο κοινό επηρεασμένοι από την κινέζικη κουλτούρα.
Μέχρι εκείνη την στιγμή, όλα θεατρικά έργα παντού ήταν συνήθως εμπνευσμένα από την καθημερινότητα, την πολιτική ζωή αλλά και από τα ήθη και τα έθιμα κάθε τόπου σε όλες τις Θεατρικές ομάδες ανά τον κόσμο. Το Μαύρο Θέατρο ξεπέρασε την λογική αυτή που μέχρι τότε επικρατούσε και ανέδειξε τη μαγεία και την μυθική υπόσταση της τέχνης. Αψήφησε την βαρύτητα και οι ηθοποιοί έμοιαζαν να πετούν στην σκηνή, ταξιδεύοντας την φαντασία του θεατή σε πρωτόγνωρα συναισθήματα.
Η αέρινη αυτή φιλοσοφία της κίνησης από το πραγματικό στο φανταστικό έγινε απόλυτα αποδεχτή από τις ευρωπαϊκές πόλεις. Αργότερα ξεχάστηκε και για αρκετούς αιώνες σταμάτησε να προωθείται ως τρόπος καλλιτεχνικής έκφρασης. Πριν από σαράντα πέντε περίπου χρόνια βρήκε μόνιμο καταφύγιο στην Πράγα, όπου φιλοξενεί δέκα θέατρα που ασχολούνται με το συγκεκριμένο είδος της τέχνης με την ονομασία Μαύρο Θέατρο της Πράγας.
Η εξέλιξη του Μαύρου Θεάτρου ήταν ραγδαία, ενώ η αποδοχή του κοινού την ανέδειξε και την έχει ακόμα ως πρώτη επιλογή για την ψυχαγωγία του. Τώρα πλέον υπάρχουν πολλές θεατρικές ομάδες που εκπροσωπούν το είδος αυτό, ενώ βάζουν προσθήκες προσφέροντας φαντασμαγορικά θεάματα σε κάθε απαιτητικό κοινό. Η καθεμιά από αυτές προσπαθεί να περάσει την τέχνη σε άλλη διάσταση, αφήνοντας το αποτύπωμά της για την επόμενη γενιά καλλιτεχνών.
Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν ακόμα το μαύρο βελούδο και οι χορευτές ηθοποιοί κάνουν ακόμα πιο φαντασμαγορικό το θέαμα κρατώντας black light, για να δώσουν μέσα από σχηματισμούς την μορφή της κάθε ιστορίας που αφηγούνται με τις κινήσεις τους. Ουσιαστικά οι φιγούρες τους εμφανίζονται και πολλές επίσης στιγμές δίνουν την αίσθηση ότι είναι αόρατα όντα που ξαφνιάζουν τον θεατή που δεν ξέρει τι να περιμένει.
Πάρα πολλές ομάδες κάνουν περιοδείες σε όλο τον κόσμο, προσφέροντας μοναδικό θέαμα κάθε φορά. Οι ανθρώπινες σκιές εξιτάρουν την φαντασία και γεννούν συναισθήματα θαυμασμού. Το Μαύρο Θέατρο είναι ό, τι πιο πρωτότυπο μπορεί να συναντήσει κάποιος στον χώρο της τέχνης, ενώ η χρήση της παντομίμας ταξιδεύει το κοινό σε άλλες εποχές. Η παράδοση που ταξίδεψε από την μακρινή Κίνα στην Ευρώπη οφείλει την ύπαρξή της μέχρι σήμερα στον Jiri Srnec που ανέδειξε την παραδοσιακή τέχνη σε όλο τον κόσμο και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες να την αγαπήσουν και να την συνεχίσουν μέχρι και σήμερα.
Το Μαύρο Θέατρο της Πράγας συνδέει το παρελθόν με το μέλλον, προσφέροντας την μαγεία στην σύγχρονη τέχνη χωρίς να αφήνει να ξεχαστούν οι ρίζες της μέσα στον χρόνο.
Το Θέτρο σκιών στον κόσμο…
Σύμφωνα με την Ταν-Σου, την πελώρια κινεζική εγκυκλοπαίδεια των 5000 τόμων το θέατρο σκιών πρέπει να γεννήθηκε στη βασιλεία του Κογκ Τσου (1023-1065).
Στην Ευρώπη έγινε γνωστό με το όνομα “ombres chinoises”, κινέζικες σκιές.
Ρομπάμ Νανγκ Σμπεκ Θαμ (ο χορός με τις μεγάλες δερμάτινες φιγούρες) είναι ολόκληρο το όνομα του θεάτρου σκιών της Καμπότζης. Αλλά όλοι το ξέρουν ως Νανγκ Σμπέκ.
Οι φιγούρες σε αυτό είναι τεράστιες σε μέγεθος και είναι φτιαγμένες από λεπτοχαραγμένο δέρμα βούβαλου.
Στο Νανγκ Σμπεκ δεν υπάρχει η γνώριμη παρουσίαση από ένα άτομο. Σε αυτή τη θεατρική έκφραση κάθε φιγούρα αντιστοιχεί σε έναν χορευτή. Οι χορευτές κρατούν τις φιγούρες πάνω στο πανί και συντονισμένοι μεταξύ τους ακολουθούν τη μουσική και τη δράση του έργου.
Κάθε έργο διαρκεί επτά συνεχείς νύχτες και έχει στη διάθεση της μέχρι και εκατόν πενήντα φιγούρες που παρουσιάζονται πάνω από μια φορά την ίδια νύχτα.
Στην Ταϊλάνδη το θέατρο σκιών είναι ένα αγαπητό είδος ψυχαγωγίας. Οι φιγούρες είναι πάλι πολύ μεγάλες γι’ αυτό και χρειάζονται ένα τεράστιο πανί με μήκος είκοσι μέτρα.
Όταν μεταπηδούμε από την Ασία στον καθαρά ισλαμικό κόσμο της Μέσης Ανατολής, ολόκληρη η εικόνα αλλάζει. Καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της ανθρώπινης μορφής απαγορεύονται από το Ισλάμ. Όχι, όμως οι σκιές τους.
Στο ταξίδι από την Άπω Ανατολή προς τα δυτικά η Περσία είναι ο πρώτος φυσικός σταθμός για το θέατρο σκιών.
Ο Πέρσης μαθηματικός και ποιητής, Ομάρ Καγιάμ, κάνει μια αναφορά στη ποιητική του συλλογή Ρουμπαγιάτ:
«Αυτός ο ουράνιος τροχός μας αφήνει έκπληκτους
τον κοιτάζουμε ίδια όπως μέσα σε μαγικό φανάρι.
Ο ήλιος είναι το φως, ο κόσμος η σκιά
και ‘μεις οι κινούμενες φιγούρες πάνω της.»
Κατά τα λεγόμενα τα έργα σκιών ήταν δημοφιλή στο Ιράν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Υπάρχουν κάποιες φιγούρες ζωγραφισμένες σε κύπελλα και μικρούς δίσκους του 12ου αιώνα, αλλά δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πότε πρωτοπαίχτηκε θέατρο σκιών στην Περσία.
Ο όρος Χαγιάλ Αλ-Ζιλλ (κινέζικες σκιές) είναι γνωστός στον αραβικό κόσμο από πολύ παλιά. Σκόρπιες αναφορές αποδεικνύουν ότι το είδος αυτό είναι γνωστό στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Βαγδάτη, η Δαμασκός, το Κάιρο, η Σίζρε, καθώς και στη μουσουλμανική Ισπανία. Ντοκουμέντα και κυρίως περιγραφές περιηγητών μας διαβεβαιώνουν ότι οι παράλιες πόλεις της Βορείου Αφρικής γνωρίζουν το θέατρο σκιών.
~~{}~~
Στην Αλγερία τα απομνημονεύματα των Γάλλων μας εξιστορούν ότι αυτή ήταν η αγαπημένη διασκέδαση των Αλγερινών.
Ήρωας αυτού του θεάτρου σκιών ήταν ο Καραγκούς (Karagousse), ένας φοβερός πατριώτης και εθνεγέρτης που χτυπούσε τους Γάλλους αποικιοκράτες με αστεία και σκληρή σάτιρα.
Οι Γάλλοι δυσανασχετούν και μ’ ένα διάταγμα απαγορεύουν τις παραστάσεις. Η πράξη θανάτου του Καραγκούς ορίζεται το 1841. Ακόμα όμως υπάρχει στην Αλγερία η έκφραση: «Κάνει τον Καραγκούς», αντίστοιχη της τόσο δημοφιλούς δικής μας.
Εκτός της Αλγερίας, η Τυνησία και το Μαρόκο έχουν να επιδείξουν ένα δικό τους θέατρο σκιών.
~~{}~~
Η Αίγυπτος έχει πολύ μεγάλη παράδοση και αφθονούν οι αναφορές σε αυτό το θεατρικό είδος. Μας παρέχει και τα πρώτα σωζόμενα έργα. Πρόκειται για τρία αυτοτελή έργα σκιών, τα οποία σώζονται σχεδόν ακέραια.
Είναι γραμμένα τον 13ο αιώνα από τον Ιμπν Ντανιγιάλ, ο οποίος ήταν γιατρός και μυστικιστής.
Τα έργα είναι γραμμένα στο μεγαλύτερο μέρος τους σε τεχνητή ομοιοκατάληκτη πρόζα, ενώ το υπόλοιπο είναι στίχοι, παιδικά ποιήματα και λυρικά μέρη για τραγούδι. Ενώ το κείμενο του διακρίνεται για την ποιητικότητα του που σε όλο το αραβικό κόσμο είχαν αναπτύξει με εξαιρετικά αποτελέσματα, διαφοροποιείται από την ποίηση, γιατί περιέχει σκηνικές οδηγίες για τις κινήσεις του κάθε χαρακτήρα μέσα στο έργο.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι ένας από τους βασικούς ήρωες είναι ένας καμπούρης κωμικός χαρακτήρας.
~~{}~~
Παρατηρώντας προσεκτικά αυτά τα μεσαιωνικά αραβικά κείμενα μπορούμε να βρούμε στοιχεία όλων των υπόλοιπων θεάτρων σκιών της Μεσογείου.
Το θέμα πολλών συζητήσεων και διαφωνιών ανάμεσα στους ερευνητές είναι ο τρόπος με τον οποίο το θέατρο σκιών ταξιδεύει δυτικά, φτάνει στη Μεσόγειο και καταλήγει στην Τουρκία και στην Ελλάδα.
Πολλοί πιστεύουν ότι το μετέφεραν τσιγγάνοι, που ζούσαν στο βορειοδυτικό μέρος της Ινδίας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το μετέφεραν από την Κίνα οι Μογγόλοι και οι Τούρκοι της Κεντρικής Ασίας.
Μια άλλη βασική θεωρία τονίζει την ελληνική καταγωγή αυτής της λαϊκής έκφρασης σημειώνοντας τις ομοιότητες της με το μιμικό δράμα.
~~{}~~
Το μιμικό δράμα αρχίζει από τους Δωριείς μίμους στα Μέγαρα τον 6ο αιώνα π.Χ.
Στη συνέχεια το υιοθετούν οι Ρωμαίοι κατακτητές και το εξελίσσουν στη ρωμαϊκή κωμωδία, η οποία με τη σειρά της θα γίνει η commedia dell’ arte, η οποία διατηρεί αναλλοίωτα όλα τα στοιχεία του θεάτρου των μίμων.
Κατά τη βυζαντινή εποχή ο μίμος είναι δημοφιλής σαν θέαμα. Στην Κωνσταντινούπολη ενσωμάτωσε και τη φιγούρα του Φτωχοπρόδρομου.
~~{}~~
Ο Φτωχοπρόδρομος είναι ο βασικός χαρακτήρας ενός κύκλου ποιημάτων, γνωστών με την ονομασία: Προδρομικά ή Πτωχοπροδρομικά.
Τα ποιήματα αυτά αποδίδονται συνήθως στο βυζαντινό λόγιο του 12ου αιώνα Θεόδωρο Πρόδρομο. Ο Φτωχοπρόδρομος διαρκώς πεινάει, ονειρεύεται καρβέλια και αναλώνεται σε αμπελοφιλοσοφίες. Διαμαρτύρεται για την κοινωνική αδικία που τον κρατάει φτωχό και πεινασμένο. Έχει γυναίκα και παιδιά, τα οποία του επιτίθενται όταν δε βρίσκουν φαί στο τραπέζι.
~~{}~~
Όταν οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν το Βυζάντιο έρχονται σε επαφή με τον νεότερο βυζαντινό μίμο και τον «παντρεύουν» με τον Karagöz και το θέατρο σκιών που κουβαλούν από την Ασία. Αυτή η νέα έκφραση, αν και διαφορετική από το μίμο, πηγάζει από αυτόν. (Αυτή η πληροφορία προέρχεται από τον Herman Reich, Der Mimus)
~~
Είναι γενικά παραδεκτό ότι η Τουρκία πήρε τον Karagöz από την Αίγυπτο. Η παλαιότερη μνεία του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία χρονολογείται από το 1490 μ.Χ. Τον 17ο αιώνα το θέατρο σκιών στην Τουρκία είναι ένα καθιερωμένο είδος διασκέδασης και είναι ήδη συνώνυμο με το όνομα του πρωταγωνιστή Karagöz (που σημαίνει Μαυρομάτης.)
Για την καταγωγή του Καραγκιόζ υπάρχουν πολλοί μύθοι, όμως ο πιο γνωστός είναι αυτός που διατυπώνει ο Elviya Chlebi:
«Ο Κάραγκιοζ ήταν Κόπτης (χριστιανός Άραβας) και ταχυδρόμος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Ζούσε στην Ανδριανούπολη και ολόκληρο το όνομα του ήταν Σοφιοσλή Κάραγκιοζ Μπάλη Τσελεμπή. Μια φορά το χρόνο τον έστελναν στο Ικόνιο. Εκεί άρχισε έναν καβγά και έναν αστείο ανταγωνισμό με τον Χατζή Αϊβάντ, τον ταχυδρόμο της αυλής του Ικονίου. Αυτούς τους καβγάδες μιμήθηκαν και αναπαράστησαν οι μίμοι.»
Πηγή :Διαδίκτυο.
