HomeΗΘΗ & ΕΘΙΜΑ

Τo «μπουρανί», τα «φσέκια» και τo «τόμπλο»

Τo «μπουρανί», τα «φσέκια» και τo «τόμπλο»

Εξόν άπ’ αύτές στον Τύρναβο οί άντρες διασκέδαζαν— ευτυχώς ξέχωρ’ άπ’ τις γυναίκες — καί μέ τό « μπουρανί-
», μέ τά « φσέκια» καί μέ τό «τόμπλο  ». Καί οί τρεις όμως διασκεδάσεις τους αύτές δέν τιμούσαν πολύ τόν πολιτισμό τους.

 

Με ποιους τρόπους διασκέδαζαν οι Τυρναβίτες στα πρώτα χρόνια της Ελυθερίας?ΣΤα προαύλια των Εκκλησιών ,στις όχθες του Ματιού και της Βρύσης και στον Προφήτ’Ήλία ,στην ισοπεδωμένη καί κατάγυμνη τότε πλαγιά τού Λουσφακιοΰ.

Σε αυτούς τους τρόπους διασκέδασης με τραγούδια και χορό συμμετείχαν  και άνδρες και γυναίκες .
Το μπουρανί ήταν ένα γλέντι που ήταν καθαρή ανδρική υπόθεση.

Γινόταν κάθε Καθαρά Δευτέρα σε μέρη απόμερα. Εβραζαν σε μια μεγάλη τσουκάλα όσπρια διάφορα και χόρτα και χόρευαν γύρω από αυτή. Μεταξύ τους αλλά και στους περαστικούς τα αισχρά αστεία και πειράγματα χειρονομίες ήταν δεδομένα.(Οπως περιγράφονται από τον Δημοσθένη Ανδρεάδη)

Ίσως πρόκειται για το πλέον “προχωρημένο” έθιμο της Αποκριάς, που μπορεί να μας κάνει να κοκκινίσουμε από πουριτανισμό και αμηχανία αν είμαστε σεμνότυφοι και συντηρητικοί ή να μας κάνει να ξεκαρδιστούμε στα γέλια και να διασκεδάσουμε με την καρδιά μας, αν είμαστε άνετοι με τις σόκιν καταστάσεις.
Οι ρίζες του εθίμου χάνονται στο χρόνο αλλά τα πρώτα στοιχεία για την τέλεση του εθίμου εμφανίζονται το 1898 με την ίδρυση του Πολιτιστικού  Συλλόγου ΑΝΑΠΛΑΣΙΣ με πρωτεργάτη τον Αχ. Τζάρτζανο.

Υπάρχουν δυο εκδοχές.
Η πρώτη αναφέρει ότι οι ρίζες του βρίσκονται στα αρχαία Ελλάδα και σε γιορτές όπως τα Διονύσια, τα Αφροδίσια και τα Θεσμοφόρια. Το ποτό έρεε άφθονο και οι “άσεμνες” πράξεις και συνευρέσεις εξυμνούνταν κατά τη διάρκεια των Βακχικών τελετών.
Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι οι Τυρναβίτες πήγαιναν στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, σε μορφή πομπής, έστρωναν στο δρόμο διάφορα φαγητά και μια φιάλη σε σχήμα φαλλού με κρασί. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας “νικητής” ήταν αυτός που θα μεθούσε περισσότερο
και “στεφόταν” από τους κατοίκους “Βασιλιάς της Αποκριάς”.
Σύμβολο του Τυρναβίτικου καρναβαλιού ήταν και παραμένει ο φαλλός. Τεράστιες κατασκευές, σε διαφορετικά χρώματα, είτε από πηλό είτε από πλαστικό ή σε μορφή μπαλονιών “έντυναν” ανέκαθεν την εκδήλωση και τους εορτασμούς.

Όσο κι αν προσπάθησαν κάποιοι να λογοκρίνουν το πανηγύρι, οι κάτοικοι αντιδρούσαν καις συνέχιζαν τους εορτασμούς και πρόσθεσαν την παρέλαση από μεγάλα άρματα, με θέματα εμπνευσμένα από τις παραδόσεις αλλά και από την επικαιρότητα. Όλες οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την Καθαρή Δευτέρα.

Στα χρόνια της δικτατορίας είχε απαγορευτεί, το ίδιο είχε συμβεί και κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου.

Παλιά το μπουρανί και γενικότερα η περίοδος των Αποκριών στον Τύρναβο ήταν περισσότερο γνήσιες αυθεντικές. Άναβαν φωτιές σε κάθε γειτονιά όπου έφτιαχναν το μπουρανί με σπανάκι ρύζι,τσουκνίδα λίγος αντεράκος με ξύδι και χωρίς λάδι.

Ο περιηγητής Λεόν Εζε κάπου στο 1858 μιλάει για τον Βασιλιά που ανακηρύσσονταν από τους  μπουρανίτες και ήταν φυσικά ο πιο μεθυσμένος. Παράσταση άρματος με τον φαλλό υπάρχει σε αρχαίο αγγείο. Αλλο ομοίωμα ενεπίγραφο μαρμάρινου φαλλού μήκους 47 εκ. σώζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας. 

Ανδρέας Εμπειρίκος: Το Μπουρανί και ο εορτασμός του φαλλού (Τύρναβος) – Δαμιανός Μωραΐτης

Οι πληροφορίες από τους παλαιούς σε ηλικία Τυρναβίτες μας πληροφορούν ότι οι γυναίκες μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο συμμετείχαν στο Μπουρανί.

Τα «φσέκια» — ένα είδος χαλκούνια — πετιόνταν (για διασκέδαση!) άπό άντρες κι’ άπό μεγάλ’ αγόρια σ’ άλλους συμπολίτες τους μέ  σκοπό, για νά τούς τρομάξουν πραγματικώς όμως άπό σαδισμό, για νά κάψουν το ρούχα τους καί τούς ίδιους! Η διασκέδαση αύτή γινόταν τα άπογέματα των δυό Κυριακών τής ’Αποκριάς.(Ανρεάδης Δημοσθένης)

Τα χαλκούνια είναι αυτοσχέδιες εκρηκτικές κατασκευές που αποτελούνται από έναν μεγάλο κύλινδρο γεμάτο με ένα μείγμα μπαρουτιού και ένα φυτίλι στο άκρο. Η ιστορία τους χάνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Τέτοια ήταν καί διασκέδαση μέ τό «τόμπλο» —ένα είδος αμπάριζας, όπου όμως λάβαιναν μέρος άντρες μεγάλα αγόρια, πού μπορούσαν νά βαστάν στην  πλάτη τους βουρδουλιές δυνατές κι απανωτές.—Γιατί καθένας άπ’τις δυό  άνταγωνιζόμενες μερίδες, καθώς κρατούσε στο δεξί του χέρι τό «τόμπλο» — ενα μακρύ καί πολύ σφιχτά στριμμένο ζουνάρι, σά βούρδουλα — καί σειώντας το ψοβεριστικά προχωροΰσεν έτσι πρός τον αντίπαλό του, πού έτρεχε άπό τό άντίθετο μέρος, για νά τον διώξη, πιανόταν στά χέρια μ’ αύτόν κι άρχιζαν τότε άλληλοβουρδουλιάζωνται στά γερά. Κι άπ’ τον πόνο και άπ’ τά παρακινητικά ξεφωνητά των θεατών: «Βάρα! άρά πιρσότερου! ( = Χτύπα ! χτύπα πιό πολύ !)Δυνατώτιρα ! Στού κιφάλ ! κτλ.» άναβαν τόσο πολύ οι άλληλοδερνόμενοι έτσι μέ τό « τόμπλο», ώστε πολλές φορές λιποθυμούσαν άπ’τά  πολλά καί δυνατά χτυπήματα τραυματίζονταν έπικίνδυνα. Καί αυτό έκανε τούς θεατές νά κατευχαριστούνται καί νά παινεύουν τούς παίχτες, πού έδιναν, καί πού βαστοΰσαν τις πιό πολλές καί τις πιό δυνατές βουρδουλιές! Αύτά ήταν τά φανερώματα τής νεκροφάνειας καί τοΰ ξεπεσμού τοΰ Τυρνάβου κατά τά χρόνια, πού προσαρτήθηκε στην Ελλάδα.(Ανρεάδης Δημοσθένης).

1 Τό«Μάτι»ή άλλιώς « Γρίμια » είναι άρχαΐος «Εϋρωπος», παραπόταμος τοΰ Πηνειού πού άναφέρεται κι άπ’’ τόν “Ομηρο στό Β τής Ίλιάδος του, 1 1/2″ ώρα μακρυά άπ’ τόν Τύρναβο.
2 «Βρύση» είναι ένα μεγάλο κεφαλάρι 1/2 ώρα μακριά, στά Β. τοΰ Τυρνάβου.

Καλές Απόκριες με μια ιστορική αναδρομή λόγω των ημερών.Είναι ενδιαφέρον το πως η Τυρναβίτικη κοινωνία στα πρώτα χρόνια της προσάρτησης στην Ελλάδα  ,αντιμετώπιζε ,σχολίαζε τα τολμηρά έθιμα της Περιοχής και πως ο χρόνος εξαφάνισε ταμπού χρόνων.

Γράφει η Μαλίτα Κατερίνα

Δείτε όλες τις τελευταίες ειδήσεις στο tirnavospress.gr, ακολουθήστε μας στο FacebookInstagramGoogle News, YouTube και Twitter.  Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν: Αναφέρεται ως πηγή το tirnavospress.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά. – Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή – Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.