Σε συνέχεια του αφιερώματος στον Θεσσαλικό διαφωτισμό όπου στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε στο “Τι είναι ο νεοελληνικός διαφωτισμός”και για τους σταθμούς και τις περιόδους του ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (1700-1821) συνεχίζουμε και με την Ιστορία των σχολείων στη Θεσσαλία..
O μεγάλος Θεσσαλός διαφωτιστής Δανιήλ Φιλιππίδης εξαίρει το έργο του μεγάλου ευεργέτη της υπόδουλης Θεσσαλίας, Ιωαννη Πρίγκου και κατηγορεί τούς Ζαγοριανούς, γιατί δεν μπόρεσαν να αξιοποιήσουν την προσφορά του. Στην συνέχεια θα δούμε , πως ο Πρίγκος είχε βάλει τις βάσεις για ένα μεγάλο εκπαιδευτήριο, που θα είχε παν θεσσαλική,ίσως και πανελλήνια ακτινοβολία, και η φήμη του θα ήταν ανάλογη με εκείνη της Ακαδημίας Κυδωνιών. Το έργο όμως αυτό καταδικάστηκε σέ τοπική αφάνεια, γιατί παρουσιάστηκε σε μια εποχή που ο πατριωτισμός των ξενιτεμένων Ελλήνων δεν ήταν ανάλογος με την νοοτροπία των συμπατριωτών του στην Ελλάδα.Ο σπόρος για την αγάπη στην παιδεία είχε ριζώσει αλλά δεν είχε έρθει ο καιρός να ανθίσει και να παρακινήσει τους ραγιάδες σέ έργα κοινωφελή.
Ο Ιωάννης Πρίγκος ήταν εκφραστής του πατριωτικού πνεύματος του θεσσαλικού διαφωτισμού στην μεταβατική αυτή περίοδο. Είναι χαρακτηριστικό, ότι Πρίγκος γύρισε, όπως Κωνσταντάς και άλλοι Θεσσαλοί στην πατρίδα του, την Ζαγορά, καί εκεί πέθανε. Εκείνη την εποχή διαμορφώνεται ο θεσσαλικός τύπος του έμπορου και λόγιου,όπως:
Ο υπέροχος Τυρναβίτης έμπορος και ποιητής Ζήσης Δαούτης, σε συνεργασία μετον συμπατριώτη του φιλόμουσο έμπορου Παρίση Δ.Παμφύλου, έβγαλε στα 1818, στη Βιέννη, τη συλλογή «Διάφορα ήθικά καί άστεϊα στιχουργήματα» και στά 1819 τή μετάφραση τού ιστορικού έργου τού Ρίχερ «Μεγάλα συμβεβηκότα έκ μικρών αιτιών προξενηθέντα».
Ο υπέροχος Άμπελακιώτης Ιβο Δροσινό Χ” Ιβο, πού σήκωσε όλο τό υπέρογκο βάρος της δαπάνης για την έκδοση της «Νεωτερικής Γεωγραφίας» τού Φιλιππίδη καί Κωνσταντά; Όση άξια για τη φιλολογία μας έχει αυτό το έργο των Μηλιωτών διαφωτιστών, άλλη τόση και μεγαλύτερη είναι η άξια της γενναιόδωρης φιλομουσίας τού Δροσινού.
Θεωρείται γενάρχης, , όλων αυτών των μεγάλων τής Θεσσαλίας ευεργετών, όπως είναι ο Ζαγοριανός Κωνσταντίνος Μαυρίκιος,, πού πήρε μεγάλα αξιώματα στις Ηγεμονίες στην αυλή τού Νικολάου και Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου και καθώς μαρτυρεί Δανιήλ Φιλιππίδης «ωφέλησε τήν πατρίδα του πολλά» και έγινε πρόδρομος του Πρίγκου.
Ιστορία των σχολείων της Θεσσαλίας:
Στο θεσσαλικό κάμπο βασιλεύει ένα ζοφερό σκοτάδι αμάθειας. Η έλλειψη μορφωμένων πολιτών και δασκάλων απουσίαζαν από το κοινωνικό γίγνεσθαι της περιόδου.
Λίγοι ήταν αυτοί που γνώριζαν λίγα κολυβογράμματα . Ο Κούμας μελετώντας τον κώδικα της Μητρόπολης στη Λάρισα, διαπίστωσε μια κατάσταση απαιδευσίας και αγραμματοσύνης, πού δείγματα της υπάρχουν ακόμα και στις υπογραφές των δεσποτάδων: «γράμματα, γράφει, με βαρβαρικήν σύνταξιν, μέ άνορθογραφίαν άπίθανον καί εις αύτάς τών μητροπολιτών τάς ύπογραφάς. Ακόμα και οι προκριτώτεροι της επαρχίας ήταν αγράμματοι, πού εύρίσκετο τότε παιδεία τού Γένους; »
Ο σκοταδισμός αυτός ήταν γέννημα των αφόρητων συνθηκών δουλείας σε όλη την πεδινή Θεσσαλία.
Στη Λάρισα δεν έμεινε ούτε μια εκκλησία όρθια και οι κατά καιρούς μητροπολίτες από το φόβο των δυναστών μεταφέρανε την έδρα τους στόν Τύρναβο.
Ο Διονύσιος Φιλόσοφος και η υπογραφή του (από ανακοίνωση του Λ. Ι. Βρανούση)
Οι Χριστιανοί αναγκαζόταν να εκκλησιάζονται στα περίχωρα, όπως μάς πληροφορεί Φιλιππίδης στη Νεωτερική Γεωγραφία (σελ. 208), προσθέτοντας, ότι «οί Λαρισσαΐοι Τούρκοι είναι μισόχριστοι εις άκρο καί θηριώδεις· δέν υποφέρουν νά ιδοΰν άλλη θρησκεία καί μάλιστα τή δική μας· Ανυπόφορο τούς είναι νά ιδοΰν μπροστά τους ιερέα καλόγηρο με τό σχήμα τού έπαγγέλματός του· ίδιος μητροπολίτης, όποιος μετά τον υστερινό πόλεμο κάθεται όλο εις τον Τύρναβο, μέ όλα του τά φερμάνια (προνόμια) μέ συστολή καί Αγνώριστος έμβαίνει».
Στη Λάρισα είχε δημιουργηθεί μια τοπική άρχουσα αρχή με νοοτροπία που ήταν όμοια με των αγάδων και γενίτσαρων, που δεν πειθαρχούσε στο σουλτάνο και σήκωνε κάθε τόσο κεφάλι.
Οι αφόρητες συνθήκες δουλείας δημιούργησαν στα 1601 την Αγροτική Ανταρσία τού Σκυλοσόφου. Την περισσότερο αδικημένη μορφή τής νεοελληνικής ιστορίας.Ο Σκυλόσοφος ήταν αυτός που έβαλε τα θεμέλια του κλεφταρματολισμού ,που αφύπνισε το Ελληνικό Πνεύμα .Ο εμπνευσμένος αυτός ιεράρχης, σαν μητροπολίτης Τρίκκης (Τρικάλων), ξεκινά άπ’ τον εθνοφωτιστικό κύκλο, πού δημιούργησαν μέσα στις τρεις δεκαετίες τού ΙΣΤ’ αιώνα (1570-1600) δυο μεγάλοι φωστήρες της ορθόδοξης ελληνοχριστιανικής Αντίστασης, Απ’ τούς οποίους πρώτος στενά συνδέεται με τη Θεσσαλία, από τη θέση του μητροπολίτη της Λάρισας: ‘Ιερεμίας Β’ Τρανός και Μελέτιος Πηγάς.
Ο Σκυλόσοφος είναι φωτεινός πρόδρομος του Ρήγα, έδωσε νέα φτερά, νέους προσανατολισμούς στην επαναστατική παράδοση τής Θεσσαλίας, την ποτισμένη με το αίμα του μεγάλου ιεράρχη της Τρίκκης, που μορφή του κυμαίνεται ανάμεσα στο θρύλο και στην ιστορία.
“Υστερα από τό Σκυλόσοφο θά αναδερθούμε στον Λαρισινό λόγιο ’Αλέξανδρο Έλλάδιο. Θαμπή, αξεκαθάριστη προβάλει η μορφή του μέσα στην ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων. Πήρε στάση άντιμεταφραστική, πολέμιος της δημοτικής γλώσσας, έγινε εισηγητής του γλωσσικού ζητήματος και πρόδρομος τού Ευγένιου Βούλγαρη στον Αρχαϊσμό. Καταπολέμησε άγρια την προσπάθεια συγχρόνων λογίων του, όπως του Σεραφείμ Μυτιληναίου, τού Λιβέριου Κολέτη, τού Μιχαήλ ’Αναστασίου για τη μετάφραση των Γραφών στη δημοτική γλώσσα, υποστηρίζοντας ότι γλώσσα αυτή είναι σκορπισμένη σέ παραεφθαρμένα και άκατανόητα άπ’τήν ολότητα τού έθνους ιδιώματα, γεμάτη άπό ιταλικές λέξεις.
Ο Έλλάδιος προσπάθησε να δικαιολογήσει στό Πατριαρχείο την επιμονή για απόρριψη τής μετάφρασης των Γραφών και ως επιχείρημα έλεγε ’ Αποδείξει ότι τό Εύαγγέλιο καί τά Ιερά Κείμενα τά διαβάζουν καί τά κατανοούν όλοι οί “Ελληνες.
Ο Έλλάδιος τους φωτισμένους Ελληνες του Εξωτερικού τους θεωρούσε συκοφάντες του έλληνισμού και ζήτησε με το έργο του «Status praesens ecclesiae Craecae γραμμένο στα λατινικά καί τυπωμένο στά 1714, ’ να αποδείξει ότι ή σκλαβωμένη Ελλάδα έχει και δασκάλους και βιβλία και σχολεία και τυπογραφεία και ποιητές και ποιήματα και πνευματική ανάπτυξη. Ο σκοταδισμός δεν υπάρχει γι’ αυτό το λόγο οι σημερινοί “Έλληνες με τη μόρφωση τους καταλαβαίνουν την γλώσσα των Γραφών. Παρόλα αυτά
η αρχαϊστική τάση του Έλλάδιου και η προσκόλλησή του στις μεσαιωνικές ιδέες του πατριαρχείου, πρόσφερε μια μεγάλη υπηρεσία στον σύγχρονό ελληνισμό, για τους εξής λόγους:
α) Με το βιβλίο του έστρεψε το ενδιαφέρον της Ευρώπης προς την υποδουλωμένη πατρίδα του, δημιουργώντας έτσι τα πρώτα φύτρα τού φιλελληνισμού.
β’)Αφιέρωσε τό βιβλίο του στον Μεγάλο Πέτρο τής Ρωσίας, που τον αποκαλεί «τής ’Ανατολικής ’Ορθοδόξου έκκλησίας καί τών Ελλήνων προστάτην καί υπερασπιστήν»,ανοίγοντας μια νέα περίοδο στις σχέσεις των ραγιάδων με τους Ρώσσους, πού οδηγήσανε στην απόφαση της Εθνικής Παλιγγενεσίας.
Συνοψίζοντας ο Έλλάδιος στάθηκε ένας απολογητής του ελληνισμού, παρουσιάζοντας την πατρίδα του συγκροτημένη πνευματικά και άξια να βγει απ’ το σκοτάδι τής αμάθειας και της σκλαβιάς με τη βοήθεια της ορθόδοξης Ρωσίας. Είναι τα χρόνια που Μεγάλος Πέτρος έβγαλε την περίφημη προκήρυξή του προς τους Κλεφταρματωλούς, καλώντας τους σε σύμπραξη ενάντια στους Τούρκους.
Ο Λαρισινός αυτός λόγιος που απέκτησε φήμη στην Ευρώπη, είναι απ’ τους πρώτους που έκανε γνωστή την Ελλάδα στη φωτισμένη Ευρώπη και αναδείχθηκε ένας υποκινητής και προπαγανδιστής τού φιλελληνισμού. Η προβολή του δίκαιου του έθνους και οι τραγική ζωή του λαού της κάτω από τον τουρκικό ζυγό σε συνάρτηση με την προσκόλληση του στον αρχαϊσμό είχε σαν σκοπό να αναδείξει τους υπόδουλους Έλληνες γνήσιους απογόνους των Αρχαίων Ελλήνων.
Κλείνουμε την παραπάνω παρένθεση και ξαναγυρίζουμε στό Σκυλόσοφο. Διαπιστώνουμε ότι ο εθνεγέρτης αυτός εγκαινιάζει, όσο κι αν φαίνεται απομακρυσμένο χρονολογικά, την πρώτη περίοδο τού θεσσαλικού διαφωτισμού. Η περίοδος αυτή μπορεί να χαρακτηρισθεί ηρωϊκή, γιατί σε συνθήκες αφόρητης και εθνοφθόρας δουλείας, κράτησε μέσα στην σκοτεινή περίοδο τής θεσσαλικής ιστορίας, όπως είναι η προπηλιορείτικη περίοδος (1600-1750 περίπου), το ζήτημα της παιδείας άσβεστο. Τα θεσσαλικά βουνά έγιναν κρησφύγετα της επαναστατικής ιδέας. η ανάπτυξη της κλεφτουριάς και του κλέφτικου τραγουδιού συμβαδίζει με την άνοδο του νεοελληνικού διαφωτισμού.
Η γνώση είναι η προίκα του κάθε ανθρώπου που με κόπο αποκτά στη ζωή του… δημιουργεί την διαφορετικότητα απόψεων ,σμιλεύει την προσωπικότητα του καθενός .Είναι το θεμέλιο που με το καταστάλαγμα της ωριμότητας δημιουργεί πολιτισμό.
Σε επόμενο άρθρο θα συνεχίσουμε την Ιστορική αυτή αναδρομή που αφορά τη Θεσσαλία ως κοιτίδα του διαφωτισμού .Ο διαφωτισμός δεν έχει όρια κάποιοι έριξαν τον σπόρο και στη συνέχεια ο σπόρος έγινε λουλούδι που άντεξε τις κακουχίες στο δρόμο του. Ο μαρασμός δεν επηρέασε τον σπόρο του αντίθετα υπήρξαν άνθρωποι που με περισσή φροντίδα τον έκαναν να ανθίσει και να σκορπίσει το φως της γνώσης παντού…
Το Πρωτότυπο μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ
Μαλίτα Κατερίνα.
