Οι περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας στον Τύρναβο ήταν μεγάλη . Ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες ο Τύρναβος ,λόγω των προνομίων που του παραχωρήθηκαν ,αναδείχθηκε σε σημαντικό ένα εμπορικό κέντρο.
Η θρησκευτικότητα των Τυρναβιτών εκδηλώνεται με το πλήθος εκκλησιών που υπήρχαν στην πόλη από τα τέλη του 17ου αιώνα. Οι πληγές αναφέρουν 16 ναούς ,δύο μονές και πολλά μικρά παρεκκλήσια στις αυλές των σπιτιών. Τα μουσουλμανικά τεμένη ήταν τέσσερα. Οι σημαντικότεροι ναοί εικονογραφούνται σε ένα τέταρτο του 17ου αιώνα. Ο Μητροπολίτης Λάρισας επιλέγει ως έδρα του τον Τύρναβο γιατί τον θεωρούσε περισσότερο ασφαλή.
Η οικονομική ευρωστία της πόλης ήταν καθοριστικός παράγοντας στην λειτουργία οργανωμένου σχολείου .Δείγμα της παραπάνω προσπάθειας αποτελούσε η περίφημη Σχολή Τυρνάβου. Χρονικό ορόσημο για την ίδρυση σχολείου στον Τύρναβο είναι το 1655.Η λειτουργεία του παραπάνω σχολείου ήταν αδιάληπτη μέχρι τα χρόνια της επανάστασης του 1821.
Πολλοί λόγιοι δάσκαλοι και ιερωμένοι έχουν καταγωγή από τον Τύρναβο και οι πρώτες σπουδές τους ξεκινούν στην πόλη. Η έννοια της παιδείας σφυρηλατήθηκε από την Εκκλησιαστική αντίληψη από τους βυζαντινούς χρόνους και σε όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα είναι ένα βασικό μάθημα, που έπρεπε ο νέος να εντρυφήσει ουσιαστικά στην μελέτη τους από μικρή ηλικία.
Όταν τα σχολεία ήταν οι νάρθηκες των εκκλησιών και τα μοναστήρια ,τα βιβλία που προσέφεραν την δυνατότητα της ανάγνωσης και της γραφής ήταν η Ὀκτώηχος, τό Ψαλτήριο. Σε όλη την διάρκεια του 17ου αιώνα σκοπός της εκπαίδευσης ήταν η καλή ανάγνωση ,γραφή και καλή εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής.
Τον 18ο αιώνα η διδασκαλία εμπλουτίζεται και επηρεάζεται από τον κίνημα του Ελληνικού Διαφωτισμού.
Εισάγεται η μεθοδολογία (το πείραμα) των φυσικών επιστημών των μαθηματικών. Τα νέα ρεύματα της φιλοσοφίας και μαθήματα όπως Ιστορία ,Γεωγραφία κ.λ.π εντάσσονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Η εκπαίδευση διευρύνεται πέρα από αυτό που όριζε η μέχρι τότε η εκκλησία. Ο φόβος του προσηλυτισμού οδήγησε τη εκκλησία να γίνει στο προφορικό λόγο πιο λαϊκή. Η έλλειψη γνώσης ανάγνωσης και γραφής στην πλειοψηφία των πιστών ,το εκκλησιαστικό κήρυγμα αποτελούσε μέσο επικοινωνίας. Η θρησκευτικότητα του λαού οδήγησε την παιδείας και την θρησκευτική αγωγή της Ορθόδοξης Εκκλησίας να είναι συνοδοιπόροι στο εγχείρημα αυτό.
Στόν Τύρναβο στά χρόνια τῆς θητείας του Πέζαρου ο ίδιος και οι μαθητές του εκκλησιάζονταν καθημερινά.
Ὁ μαθητής τοῦ Κ. Κούμας θυμᾶται: «Τό πρωί καί αὐτός καί οἱ μαθηταί του ὑπέστρεφαν ἀπό τήν ἀκολουθίαν καί λειτουργίαν τῆς ἐκκλησίας καί ἤρχιζαν τήν σπουδήν, καί ὅταν ἐτελείωναν τό βράδυ,ἀμέσως ὑπήγαιναν εἰς τόν ἑσπερινόν.
Οι θρησκευτικές έννοιες και καθήκοντα περιλάμβανε κατήχηση, αντιγραφή ασματικών κανόνων(τροπάρια κ.α).
Το παραπάνω απευθυνόταν στους νεοεισερχόμενους στο σχολείο.Στις μεγαλύτερες τάξεις ο στόχος της εκπαίδευσης ήταν η βελτίωση και ανάδειξη του προφορικό λόγου .Θεωρείται απαραίτητη η διδασκαλία των παραινέσεων, εγκωμίων, επιταφίων και επιστολών.
Το βασικό εγχειρίδιο που χρησιμοποιούσαν ήταν η περίφημη εγκυκλοπαίδεια του Πατούσα.
ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΗ «ΔΕΥΤΕΡΗ» ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΤΟΥ ΠΑΤΟΥΣΑ (1710)
Ή Εγκυκλοπαίδεια Φιλολογική του Ίω. Πατούσα, τετράτομο ανθολόγιο αρχαίων καί μεταγενέστερων κειμένων, πού πρωτοεκδόθηκε στή Βενετία τό 1710, μετά άπό εφτάχρονη διδασκαλία τού ανθολόγου στή Φλαγ¬
γίνειο σχολή , αποδείχτηκε περιζήτητο σχολικό εγχειρίδιο όπως τό μαρτυρούν οί πολλές του εκδόσεις, οι αντιγραφές του σε χειρόγραφα καί οί θετικές γνώμες μαθητών καί δασκάλων. Καί όταν, υστέρα άπό έναν αίώνα σχεδόν ζωή, αμφισβητήθηκε ή αξία της μέσα σ’ ένα πνεύμα γενικότερηςπολεμικής κατά του παιδευτικού συστήματος των γραμματικών (Αδ. Κοραής, 1805), που ή Εγκυκλοπαίδεια αποτελούσε συμπλήρωμα τους, καί όταν ακόμα συντάχτηκαν «αντίπαλα» σχολικά εγχειρίδια (Κομμητάς 1812, Παπαευθυμίου 1812, Φαρμακίδης 1815), ή Εγκυκλοπαίδεια τού Πατούσα δέν έπαψε να εκδίδεται καί να χρησιμοποιείται.
Από τα μαθητάρια (χειρόγραφα μαθητών) διδάσκονταν κείμενα Πατέρων της Εκκλησίας του 40υ αιώνα.
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1453-1821 (ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ) ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΗΣΑΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ (ΜΑΘΗΜΑΤΑΡΙΑ, ΕΠΕΙΔΗ ΠΕΡΙΕΙΧΑΝ “ΕΛΛΗΝΙΚΑ” ΜΑΘΗΜΑΤΑ).
Στα μαθητάρια από τον κύκλο των μαθητών του Πέζαρου καταγράφονται λόγοι του Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου Θεολόγου και του Θεοδώρητου επισκόπου της Κύρου.
Στους προχωρημένους μαθητές της τελευταίας τάξης διδάσκονταν θεολογικά μαθήματα στο κύκλο των επιστημονικών μαθημάτων. Οι εκπρόσωποι του Ελληνικού Διαφωτισμού εκτός μιας ελάχιστης μειοψηφίας που απετέλεσαν εξαίρεση ,κανείς δεν αμφισβήτησε τα δόγματα της Ορθοδοξίας. Η αυταρέσκεια της επίσημης Εκκλησίας και η διαγωγή του ανώτερου κλήρου ήταν αυτό που τους έκανε να διαφωνούν. Η ουσία της διδασκαλίας της Ορθόδοξης Θρησκείας ήταν στο ίδιο μήκος κύματος με το διαφωτιστικό πνεύμα.
Ο Ἰώσηπος Μοισιόδαξ: (…) ἡ Φιλοσοφία διατρέχουσα τό ἐπίπεδον τῆς Μεταφυσικῆς, καταντᾶ ἐν τῇ Θεολογίᾳ.
Δρ MIXAΗΛ ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΕΖΑΡΟΣ (1749-1806)
ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ
ΣΤΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΤΥΡΝΑΒΟΥ
Γράφει η Μαλίτα Κατερίνα.
